Dijital çağda yaşıyoruz ve ekranlar hayatımızın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiş durumda. Akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayarlar ve televizyon gibi dijital medya araçları, iş, eğitim ve sosyal yaşam dahil olmak üzere hayatımızın her alanında yaygınlaşıyor. Çocuklarımız ise bu dünyaya dijital yerliler olarak doğuyor ve teknolojinin dilini erken yaşlardan itibaren öğrenmeye başlıyorlar. Ancak, bu durumun çocuklarımızın gelişimi üzerindeki potansiyel etkileri, özellikle ebeveynler arasında çocuklarda ekran süresi konusunda ciddi endişelere yol açıyor.

Peki, ekran başında geçirilen süre nedir ve çocuklarımızın sağlıklı gelişimi için ne kadar olmalıdır? Bu yazıda, uzman görüşleri ve güncel araştırmalar ışığında, çocuklarda ekran kullanımına ilişkin önemli bilgileri, riskleri ve ebeveynlerin alabileceği önlemleri detaylıca inceleyeceğiz.

Çocuklarda Ekran Süresi Nedir ve Neden Kontrol Edilmeli?

Çocuklarda ekran süresi, bir kişinin televizyon, bilgisayar, tablet, oyun konsolu ve akıllı telefon gibi elektronik veya dijital medya cihazlarını kullanarak geçirdiği toplam zamanı ifade eder. Bu süre, sadece eğlence amaçlı kullanımları değil, okul veya iş için ekran karşısında geçirilen zamanı da kapsar.

Çocuklarda ekran süresini sınırlamak çocuklarımızın fiziksel, zihinsel ve sosyal sağlıklarını korumak açısından büyük önem taşır. Fazla ekran maruziyeti, çeşitli sağlık sorunlarına ve gelişimsel problemlere yol açabilir:

• Fiziksel Sağlık Sorunları: Uzun ekran süreleri, çocuklarda obezite, uyku bozuklukları ve göz yorgunluğu gibi sağlık sorunlarına neden olabilir. Gözlerde batma, yanma, kızarıklık, baş ağrısı, bulanık veya çift görme gibi şikayetler ortaya çıkabilir. Özellikle 6-14 yaş arası okul çağındaki çocuklarda ortalama günlük ekran süresi 2.77 saattir ve %46.4’ünün günde 2 saatten fazla ekran başında kaldığı tespit edilmiştir. Bu durum, miyopinin erken başlamasına ve ilerlemesine zemin hazırlayarak ciddi göz rahatsızlıklarına yol açabilir. Hareketsizlik, kas zayıflıklarına, duruş bozukluklarına, boyun ve bel ağrılarına, hatta D vitamini eksikliğine ve bağışıklık problemlerine neden olabilir.
  

• Zihinsel ve Duygusal Gelişim Üzerindeki Etkiler: Aşırı ekran kullanımı, çocukların beyin gelişimini olumsuz etkileyebilir. Dikkat ve konsantrasyon becerilerinde azalma, dil gelişimi sorunları, kelime dağarcığında sınırlılık, konuşma becerilerinde olumsuzluklar ve problem çözme yeteneklerinin zayıflaması görülebilir. Ekran bağımlılığı riski de artmakta, bu da çocuklarda sinirlilik, saldırganlık, anksiyete, depresyon ve hatta benlik duygusunun yitirilmesi gibi ruhsal sorunlara yol açabilmektedir. İşitsel dikkatte azalma ve sözcük ayırt etmede zorluklar da tespit edilmiştir. İlginizi çekebilir: Dijital Çağda Ebeveynlik: Bilimden İlham Alan Tavsiyeler

• Sosyal ve Akademik Etkileşimde Azalma: Fazla ekran süresi, çocukların sosyal becerilerini olumsuz etkiler. Yüz yüze etkileşimlerin azalması, empati yeteneğinin gelişimini engelleyebilir. Çocuklar, sanal dünyaya yönelerek gerçek hayattaki arkadaşlık kurma ve iletişim becerilerini geliştiremeyebilir, bu da sosyal izolasyona yol açabilir. Akademik performanslarında düşüşler yaşanabilir, çünkü ders çalışmak ekran karşısında vakit geçirmek kadar ilgi çekici gelmeyebilir.
  
  
• Uygunsuz İçeriklere Maruz Kalma: Kontrolsüz ekran erişimi, çocukları zararlı olabilecek reklamlara veya uygunsuz içeriklere maruz bırakabilir. Şiddet, cinsellik gibi temaların normalleştirilmesi, çocukların ruh dünyasını olumsuz etkileyebilir ve yanlış davranış modelleri edinmelerine neden olabilir.
  
  

Uzmanların Yaşa Göre Çocuklarda Ekran Süresi Önerileri

Çocukların yaş gruplarına göre ekran süresi önerileri farklılık gösterse de, genel kural çocukların bilişsel ve zihinsel gelişimlerini desteklemek için bu süreyi sınırlamaktır. İşte farklı uzman kuruluşların ve kaynakların önerileri:

• Amerikan Pediatri Akademisi (APA):
  
  
  • 18 aydan küçük çocuklar: Görüntülü konuşma (video chat) dışında ekran kullanımından uzak durulması önerilir. Bu dönem beyin gelişiminin çok hızlı olduğu kritik bir süreçtir.
  • 18-24 aylık çocuklar: Kaliteli içerikler ve ebeveyn rehberliği eşliğinde ekran temelli uygulamaların bir saatten az izlenmesi önerilir.
  • 2-5 yaş arası çocuklar: Günlük çocuklarda ekran süresi ebeveyn rehberliği ile bir saat ile sınırlandırılmalı ve yüksek kaliteli içerikler tercih edilmelidir.
  • 6 yaş ve üzeri çocuklar: Günlük çocuklarda ekran süresi 2 saatle sınırlanmalı, interaktif eğitim uygulamaları veya video konferanslar gibi “gerekli” kullanımlar bu sınırlamanın dışında tutulabilir.

• Pedagoji Derneği:
  
  
  • 0-3 yaş: Olabildiğince ekrandan uzak tutulmalı, ekran başında vakit geçirmemelidir.
  • 3-6 yaş: Günlük toplam süre 20-30 dakikayı geçmemelidir.
  • 6-9 yaş: Günlük toplam süre 40-50 dakikayı geçmemelidir.
  • 9-12 yaş: Günlük toplam süre 60-70 dakikayı geçmemelidir.
  • 12 yaş üzeri: Günlük toplam süre 120 dakikayı (2 saat) geçmemelidir.
• Dijital Baba (Orhan Toker):
  
  
  • İlk 36 ay: Ekran kullanımı önerilmez.
  • 3-4 yaş arası: Günde 20 dakika (sabah 10 ve öğleden sonra 10 dakika olarak bölünebilir).
  • 4 yaşından büyük çocuklar: Her yaş için günde 10 dakika eklenebilir.
  • 13 yaşından sonra: Çocuğun başında durmak yerine, kaliteli içerikler izlemesini ve yaşlarına uygun oyunları seçmesini sağlayarak iyi birer “dijital seçici” olmaları teşvik edilmeli ve günlük 2 saat ile sınırlama yeterli olacaktır.
•  Veni Vidi Göz:
  
  
  • 2 yaş öncesi: Görüntülü görüşme dışında hiç kullanılmamalı.
  • 2-12 yaş arası: Günde 1 saat.
  • Ergenler ve yetişkinler: Günde 2 saat.
• Uzm. Psk. Bilge Göktürk:
  
  
  • 0-3 yaş arası: Ekran maruziyeti önerilmez.
  • 3-4 yaş arası: Günde maksimum 20 dakika.
  • 4-5 yaş arası: Günde maksimum 30 dakika.
  • 5-6 yaş arası: Günde maksimum 1 saat.
  • 6-8 yaş arası: Çocuklarda ekran süresi günde 2 saat ile kısıtlanmalı, aile ile geçirilen zamanlarda ekran kullanılmamalı ve ebeveyn kontrolünde olunmalıdır. Maksimum süre tek seferde değil, parça parça kullanılmalıdır.
  • 8 yaş ve üstü: Çocuklarda ekran süresi günde 2-3 saat ile kısıtlanmalı, aile ile geçirilen zamanlarda ekran kullanılmamalı ve ebeveyn kontrolünde olunmalıdır. Maksimum süre tek seferde kullanılmak yerine parça parça kullanılmalı ve ekran süreleri arasına en az 15’er dakikalık fiziksel olarak aktif görevler eklenmelidir.

İlginizi çekebilir: Psikolojik Sağlığın Eğitimdeki Kritik Rolü ve Önemi

Önerilerdeki Çeşitlilik ve Önemi

Yukarıdaki önerilerde yaş aralıkları ve süreler konusunda bazı farklılıklar gözlemlense de, temel ortak nokta ekran süresinin kısıtlanması ve içeriğin kalitesine dikkat edilmesidir. Çalışmalar, küçük çocukların ekran temelli uygulamaları bebekliğin erken döneminden itibaren kullanmaya başladıklarını ve 12-36 aylık çocukların ekran sürelerinin APA standartlarına uymadığını göstermektedir. Yaş ilerledikçe ekran süresinin de arttığı tespit edilmiştir; örneğin, 25-36 aylık çocukların toplam ekran süresi (151.98 dakika) 12-24 aylık çocuklardan (89.35 dakika) daha yüksektir.

COVID-19 pandemisi gibi dönemlerde, okulların kapanması ve online öğrenmeye geçişle birlikte okul çağındaki çocukların ekran kullanım süreleri önemli ölçüde artmıştır. Bu artış, ekran bağımlılığı gibi sorunların daha da yaygınlaşmasına neden olmuştur.

Ebeveyn Davranışlarının Rolü

Ebeveynlerin dijital medya araçlarına yönelik tutumları ve kullanım alışkanlıkları, çocuklarda ekran süresi üzerinde belirleyici bir etkiye sahiptir.

• Model Olma: Çocuklar, bebeklik döneminden itibaren yakınlarındaki yetişkinlerin davranışlarını taklit ederek birçok beceri kazanırlar. Bu nedenle, ebeveynlerin kendi ekran kullanım sürelerini azaltmaları, çocuklarına olumlu bir model teşkil etmeleri açısından çok önemlidir. Annenin TV izleme süresi arttıkça çocuğun da ekran süresinin arttığı gözlemlenmiştir.
  
  
• Ebeveyn Eğitim Düzeyi: Araştırmalar, ebeveynlerin eğitim düzeyi yükseldikçe çocuklarda ekran süresinin azaldığını ortaya koymaktadır. Lise ve öncesi eğitim düzeyine sahip ebeveynlerin çocuklarda ekran süresi, lisans ve lisansüstü mezunu ebeveynlerin çocuklarına göre anlamlı şekilde daha fazladır.
  
  
• Ekranı Bir Oyalama Aracı Olarak Kullanma: Ebeveynler, kendi meşguliyetleri sırasında (örneğin yemek hazırlarken veya ev işi yaparken) ya da çocuklarını yemek yedirirken veya sakinleştirmek amacıyla TV, akıllı telefon ve tablet gibi cihazları kullanmalarına izin verdikleri tespit edilmiştir. Bu durum, ekranların geçici bir çözüm yolu olarak görüldüğünü düşündürmektedir.
  
  
• Bakım Veren Kişi: Çocuğun birincil bakım verenin anne olduğu durumlarda, çocuklarda ekran süresinin anne ve babanın birlikte ilgilendiği çocuklara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu, annelerin ev işleri sorumlulukları veya çalışma durumları nedeniyle çocuklarıyla farklı etkinlikler yapmak yerine ekran temelli uygulamaları tercih edebilecekleri anlamına gelebilir.
  
  
• Tek Başına Ekran Kullanımı: Araştırmalar, çocukların bir kısmının dijital medya araçlarını tek başına kullandığını göstermektedir. Bu durum, ebeveynlerin küçük çocuklarını dijital medya içeriklerine tek başına maruz bırakmanın oluşturabileceği riskler konusunda yeterli farkındalığa sahip olmayabileceğini düşündürmektedir.

Çocukların Sağlıklı Ekran Kullanımı İçin Ebeveynlere Pratik Öneriler

Çocuklarımızı ekran bağımlılığından korumak ve onların sağlıklı gelişimini desteklemek için ebeveynlerin bilinçli adımlar atması gerekmektedir. İşte bazı önemli öneriler:

• Model Olun: Unutmayalım ki çocuklar söylediklerimizi değil, yaptıklarımızı yapar. Kendi ekran kullanım alışkanlıklarınızı gözden geçirin ve gerektiğinde azaltın. Telefonunuzu elinizden düşürmüyor, sürekli TV başında veya sanal oyunlarla meşgul oluyorsanız, çocuklarınız da sizi taklit edecektir.
  
  
• Sınırlar ve Rutinler Belirleyin: Çocukların yaşına uygun ekran süresi sınırları net bir şekilde belirlenmeli ve bu konuda tutarlı olunmalıdır. Çocuklarda ekran süresi rutini oluşturmak, çocukların bu sınırlara uymasına yardımcı olur. Örneğin, bir kum saati kullanarak veya “Sürenin bitmesine 5 dakika kaldı” gibi uyarılarla zaman kavramını pekiştirebilirsiniz.
  İlginizi çekebilir: Ders Çalışırken Odaklanma Sorunu: 8 Belirtisi ve Çözümleri

• İçeriği Kontrol Edin: Çocukların izledikleri veya oynadıkları ekran içeriklerinin yaşlarına uygun, eğitici ve zararlı öğelerden arındırılmış olduğundan emin olun. Mümkünse ekranı birlikte kullanarak içerik hakkında konuşun ve çocuklarınızın fikirlerini sorun.
  
  
• Alternatif Etkinlikleri Teşvik Edin: Ekran başında geçirilen zaman yerine, çocukların fiziksel aktivitelere, açık hava oyunlarına, okumaya, sosyal etkileşimlere ve çeşitli hobilere yönlendirilmesi çok önemlidir. Piknik yapmak, doğa yürüyüşleri, kitap okumak, kutu oyunları oynamak gibi ailece yapılan etkinlikler, aile bağlarını güçlendirir ve çocukların sağlıklı gelişimine katkıda bulunur.
  
  
• Ekran Serbest Bölgeler/Zamanlar Oluşturun: Çocukların uyuduğu odada televizyon, telefon veya tablet bulundurulmamalıdır. Yemek yerken veya ailece vakit geçirirken ekran kullanımını kısıtlayın. Ekran kullanımı sırasında sık sık mola verilmeli ve gözlerin dinlenmesi sağlanmalıdır.
  
  
• Kişisel Cihaz Edinmeyi Erteleyin: Çocukların kendilerine ait oyun konsolu veya akıllı telefon edinme yaşını olabildiğince ertelemek önerilir. Telefon yerine sınırlı işlevlere sahip cihazlar tercih edilebilir. Sosyal medya hesapları açmak için ise 12-16 yaş sınırına dikkat edilmelidir.
  
  
• Uzman Desteği Alın: Eğer ekran bağımlılığı gibi sorunlar ilerleyici bir hal alıyorsa veya aileler bu süreci yönetmekte zorlanıyorsa, bir çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanından, pedagogdan, rehberlik uzmanından veya psikologdan destek almak faydalı olabilir. Özellikle uzun süre ekrana maruz kalan çocuklarda göz sağlığı sorunları için tecrübeli göz hekimlerine başvurmak önemlidir.
  
  

Sonuç olarak, çocuklarda ekran süresinin yaşlarına uygun şekilde sınırlandırılması, onların sağlıklı fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimleri için hayati öneme sahiptir. Ebeveynlerin bilinçli tutumları, olumlu model olmaları ve alternatif etkinliklere yönlendirmeleri, çocuklarımızın ekran ile dengeli ve sağlıklı bir ilişki kurmalarına yardımcı olacaktır. Unutmayalım ki, çocuklarımızın asıl ihtiyacı ekranlara değil, insana ve yüz yüze kurulan gerçek ilişkilere duyulan sevgi ve etkileşimdir.